Ä°nÅŸaat sektörü birçok sektör gibi çok yönlü alanlara hitap eder. Hastane, köprü, okul, konut… uzayan bir listeyle karşımıza çıkmaktadır. Ä°nÅŸaat sektörü demek insan saÄŸlığını etkileyen en birincil uzmanlık alanı gerektiren sektör demektir. Özellikle son dönemlerde çok üzücü olay başımızdan geçmiÅŸtir ve bu olay sonucunda öncelikle TÜM TÜRKÄ°YE’YE GEÇMÄ°Åž OLSUN dileklerimizi en içten duygularımızla sunarız.
Asıl konumuza geldiÄŸimizde; bu üzücü olay sonucunda kafa karıştıran birçok konular olduÄŸu görülmektedir. Binalarım saÄŸlam mı, olası bir deprem için hangi yöntemler uygulandı, hangi sınıf beton saÄŸlam, hangi tür temel kullanılmalı vs. gibi birçok sorunlar ve bu sorunları nasıl daha iyi anlarım gibi konular çok araÅŸtırıldığını varsaydığımız ve bu konuda sizlere de TUSA Ä°NÅžAAT olarak kısa bir bilgi vermek istedik.
Öncelikle deprem bölgelerinden ve bu deprem bölgelerine göre hangi tür malzeme temel, demir, beton kullanılır onlardan bahsedelim. Sonrasında da bu konuları biraz açarak ilerleyelim.
TÜRKÄ°YE DE DEPREM HARÄ°TASI
Depremler 1., 2., 3., 4. Ve 5. Derece deprem bölgesi olarak ayrılmıştır. Bu sayılarda risk, sayı arttıkça deprem riski azalıyor demektir. Harita da görüldüÄŸü üzere de EskiÅŸehir 2. Derece deprem bölgesidir. Bu demek oluyor ki deprem riskinin yüksek olduÄŸu bir bölgede yaÅŸamaktayız. O zaman EskiÅŸehir de bu riskleri en aza indirecek hangi yöntemler kullanılmalıdır ve hangi malzeme hangi yapılarda kullanılır gibi soruları iyi bilmek gerekmektedir.
NORMAL YAPI / YÜKSEK YAPI / GÖKDELEN
1-12 Kat (yükseklik 3 – 36 m): Normal yapı
13-25 Kat (yükseklik 36-75 m): Yüksek yapı
25- Kat (yükseklik 75m’den fazla): Gökdelen
Yüksek yapılar yapılırken her zaman ağırlık dezavantajdır. Bu demektir ki betonarme+çelik kullanılmalı ya da çelik konstrüksiyon tek başına kullanılmalıdır. Çelik yapılar çok yüksek yapılsalar da depremden etkilenmezler. Deprem esnasında beÅŸik gibi sallanırlar ve ne kadar yüksekse o kadar fazla sallanır fakat yıkılmadan bina saÄŸlam kalabilmektedir. Yapım olarak betonarmeden maliyetli olması sebebiyle ve yangına dayanıksızlığından dolayı Türkiye de sadece fabrika gibi alanlar da kullanılmaktadır.
AhÅŸap yapılar ise depreme en dayanıklı yapı olarak görülmektedir, 17 AÄŸustos 1999 depreminden sonra bu görüÅŸ Ülkemizde hızla yayılmıştır. Fakat malzemenin az olması ve bazı dezavantajlarından dolayı yapılamamaktadır. Dezavantajı ise yangına ve ÅŸiddetli rüzgara dayanıklı deÄŸillerdir. Ayrıca yüksek yapılar da yapılamamaktadır. Yangına dayanıklığı ise çelik yapılardan daha iyi olduÄŸu da söylenebilir. Çelik sistemde yangın esnasında akma yaÅŸanır, ahÅŸap yapılarda kenarlardan yanıp ortaya doÄŸru ilerler.
Betonarme yapılar ise kendi içerisinde ayrılmaktadır. Kolon, kiriÅŸ ve döÅŸemenin bir arada kullanıldığı salt çerçeveli sistem ile perde, kiriÅŸ, kolon ve döÅŸemenin kullanıldığı karma sistem konutlarda sıkça gördüÄŸümüz sistemlerdir. Birde perde ve döÅŸemenin kullanıldığı kolon sisteminin olmadığı salt perdeli sistem vardır. Daha çok yüksek katlı ve aciliyeti olan binalarda tercih edilmektedir. Betonarme yapıların en büyük avantajı istenilen ÅŸeklin verilebilmesidir. Yerel imkanlarla üretilebildiÄŸi için ekonomiktir. Uzun ömürlü ve yangına dayanımı yüksektir. Su, rutubet ve asitli ortamlara karşı da dayanıklıdır. Demirlerin, donatıların, perde ve kolonların dağılımlarının yanı sıra beton sınıfları da önemlidir.
** 1-2 katlı basit yapılarda C20, 3-5 katlı yapılarda C25-C30, 6-15 katlı yapılarda C30-C35, daha yüksek yapılarda C35-C60 ve üstü beton sınıfı kullanılmalıdır. Buna kararı inÅŸaat mühendisleri zemin durumuna göre ve TS standartlarına göre karar vermelidir.
DEPREM DERECESÄ°NE GÖRE TEMEL ÇEŞİTLERÄ°
Temel, bir yapının tüm yüklerini alan ve bunları zemine ileten yapı elemanıdır. Temellerde dikkat edilmesi gereken noktalardan biri saÄŸlam bir zemine oturup oturmadığıdır. Zemin saÄŸlam deÄŸilse ya da iki farklı zemin olduÄŸu görüldüyse ona göre zemin iyileÅŸtirmeler ve dilatasyon derzi ile ayrılarak bir temel yapılmalıdır. Aksi halde olası bir depremde temel ne kadar iyi olursa olsun zemin kötü ise binanın yıkılması olasıdır.
Temellere baktığımızda Yüzeysel temeller ve Derin temeller olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Bunlar;
| YÜZEYSEL TEMELLER | DERÄ°N TEMELLER |
| DUVAR ALTI TEMELLER | AYAK TEMELLER |
| TEKÄ°L TEMEL | KAZIK TEMELLER |
| MÜTEMADÄ° (SÜREKLÄ°)TEMEL | |
| RADYE TEMEL | |
| DOLGU TEMEL |
Temellerde üst katta uygulanacak malzeme ne olursa olsun, temel mutlaka betonarme olmak zorundadır. Yapıdan gelen yüklerin temele dik aktarılması ve zemine homojen dağılması saÄŸlanmalıdır. Temeller bulundukları ÅŸekle istinaden bu isimleri almışlardır. Uygulama olarak hangi bölgelerde ne kullanılacağına özel hesaplamalar sonucunda karar verilir. Genel olarak bakıldığında Yüzeysel Temellerin yetemediÄŸi yerlerde Derin Temellere baÅŸvurulmalıdır. Günümüz de bakıldığında özellikle konutlarda Mütemadi ve Radye Temel sık kullanılmaktadır.
Tekil Temel kolonların altında ayrı ayrı olarak düzenlenen pabuçlardan ibarettir. Mütemadi temel ise Tekil Temeller de yüklerin fazla olması halinde tek yöne yada iki yöne uzatlarak sürekli duruma getirilen sistemdir. Radye Temel, yükleri homojen dağıtır ve yapının zemine oturduÄŸu yüzeyi bir döÅŸeme gibi boydan boya kaplayan temel sistemi olarak tanımlanır. Radye temelin yetersiz kaldığı zeminlerde ise artık Derin Temellere baÅŸvurulmak zorundadır.
SaÄŸlamlık açısından bakıldığında Radye Temel Mütemadi Temele göre daha saÄŸlam bir temel türüdür. Fakat uygulanacak bölgenin deprem derecesi ve zemin durumuna göre mühendisler hangi temel biçiminin uygulanacağına, üst katlarda kullandığı yapı elemanlarına kadar düÅŸünerek karar vermektedir. Özetle yeterli hesaplamalar sonucunda mühendis yönetmeliÄŸi baz alarak karar verir ve uygulanır.
DEPREM AÇISINDAN SÄ°SMÄ°K Ä°ZOLATÖR KULLANIMI
Sismik izolasyon; temel ve üstyapı arasına, yatay esnekliÄŸi yüksek, izolatör olarak da bilinen, kauçuk veya kayıcı yalıtım birimleri yerleÅŸtirilerek elde edilen bir sistemdir. Bu sayede yapının yatayda salınım periyodu artarak, esnek hale gelir. Böylece depremin yüksek ivmesini sönümlüyor, ivmesini azaltıyorlar.
Sismik izolatörler kullanımı ve uygulanması zemin türlerine, kullanılacak kolon ebatlarına ve binadaki açıklıklara göre karar verilen bir sistemdir. Mühendisler çok ince hesaplamalar yaparak o yapıya uygunluÄŸuna karar vermektedir. Ä°thal edilen ve ithal edildiÄŸi için maliyetli olan bir sistemdir. Özetle baktığımızda doÄŸru yapıya doÄŸru hesaplamalarla uygulanırsa bir mühendislik harikasıdır.
Sismik izolatörler özellikle Avm, hastane gibi çok açıklıkların geçtiÄŸi ve yumuÅŸak zeminlerde uygulanması gereken bir sistemdir. Sismik izolatör kesinlikle sert zeminlerde uygulanamaz. Sismik izolatörlerin her yıl periyodik bakımları yapılmak zorundadır. Olası bir bakımının yapılmaması durumunda faydadan çok zararın dokunacağı bir sistemdir. Konutlarda kullanılmamasının sebepleri de çok açıklıklı alanların olmaması, kolon ebatlarının min 1.00 x 1.00 istenmesi ve her yıl periyodik bakımlarının maliyetli olması sebebiyle site yönetimi ve daire sahiplerinin yaptıramayacağı ön görülerek tavsiye edilmez. Çünkü periyodik bakımlarının yaptırılmaması durumunda normal ÅŸartlarda uygulanan temel, kolon sisteminden çok fazla risk uyandırdığı aÅŸikardır.
